KURAN ve İSLAM DİNİNE YENİ BİR BAKIŞ

Prof. Dr. Osman Eskicioğlu*

                     

İşin geçeğini söylemek gerekirse bu başlık böyle değil de “Akıl ve Nakil”, “Din ve Bilim”, “Dünya ve Ahiret” veya “Halik ve Mahlûk” ya da “Kuran ve Duyular” şeklinde olsaydı belki daha doğru olurdu. Çünkü Allah Kuran’da “Biz her şeyden iki çift yarattık, umulur ki, iyice düşünürsünüz” buyuruyor.[1] Konular ve anlatımlar, öğretim ve tanıtımlar iki kanatlı olursa ve bunlar birbirine mukayese edilerek açıklanırsa daha öğretici olur diye düşünüyorum. Zaten bilgi üretme meselsinde dedüksiyon (tümden gelim) ve endüksiyon (tüme varım) yollarından sonra analoji (kıyas-benzetme) yöntemi gelir. Onun için meselelere iki yönden bakarak, hem din hem bilim, hem dünya ve hem ahiret, hem fert ve devlet, hem de birey ile toplum açısından bakarak çözüm aramakta büyük fayda görürüm.

Bu ayetteki çift yaratma konusunda farklı iki görüş ortaya çıkmıştır. Birisi İbn Zeyd ve onun gibi düşünenler bunu her cins hayvandan erkek ve dişi çeşitleri olarak anlamışlar ve açıklamışlardır. Buna göre “orada gönül açan her türden (bitkiler) yetiştirdik” ayeti[2] gereğince bitkileri de bu sınıfa katabiliriz.[3]

Diğeri ise Mücahid ve onun gibi yorum yapanlardır ki, hareket ve hareketsizlik, gece ve gündüz, gökyüzü ve yeryüzü, siyah ve beyaz, sağlık ve hastalık, tat ve acı, sevap ve ceza gibi genel olarak birbirine zıt olan şeylere ve birbirinin karşıtı olan her şeye işaret olunduğunu söylemişlerdir.

Ancak biz bu makalemizde Kuran ve İslam diyerek bu iki isim veya iki konu üzerinde durmak istiyoruz. Çünkü bu konuda bile genel olarak Müslümanların kafası karışıktır, İslam âlimi koltuğunda oturanların da, yine genel olarak söylemiş olayım, bakışları şaşı, bunun için de kafaları karışıktır. Zira Kuran’a Kuran’ca ve İslam’a da İslam’ca bakılmamaktadır. Bunu ben kendim böyle demiyorum ve ben böyle görmüyorum. Bu işin böyle olduğu ve bu bir vakıa olduğu için ben öyle görüyorum ve böyle gördüğümü de söylüyorum. Hem bu iddiamı ispat etmek için burada size bir örnek vermek istiyorum. Diyanet Vakfının yayınladığı ve Diyanet İşleri başkanlığının da İnternet Resmi Sitesinde herkese sunduğu İlmihal’in d) Saf Düzeni ve Kadının Namazda Erkeğin Hizasında Bulunması bahsinde ve 1. cildin 273. sayfasında aynen şöyle denilmektedir. “…kadınların erkeklerle aynı safta bulunup bulunmayacakları konusunun esas itibariyle dini bir mesele olmayıp doğal ve örfi nedenlere dayandığı ve namazda huzurun sağlanmasının hedeflendiği görülmektedir.”

Allah aşkına bana söyler misiniz, namazdaki saf düzeni dini değilse dini olan nedir? Evet, işte ben bunun için kafalar karışık, diyorum. Eğer Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı bir sitede ve bir İlmihal’de böyle deniliyorsa kafalar karışık değil de nedir? Eğer cemaatle kılınan bir namazdaki saf düzeninin dinle alakası yoksa neyin dinle alakası vardır? Bu cümle ve bu hüküm bize göre doğru değildir, tamamen yanlıştır. Zira irade ile yapılan her hareket dindir, dinidir ve müminler, Müslümanlar iradeleriyle yapmış oldukları tüm hareket ve davranışlardan, amel ve fiillerinden öbür dünyada hesaba çekileceklerdir. Buna göre acıkmak, susamak ve üşümek dini değildir; bunların sevap ve günahla alakası yoktur. Fakat yemek yemek, içmek ve giyinmek yani irademizle yaptığımız işler, dinidir ve bunlardan ahirette hesap vereceğiz. Peki, eğer siz bu İlmihal ve verdiği bu yanlış bilgi karşısında ne yaptınız diye bana soracak olursanız. Hemen söyleyeyim ki, ben üzerime düşen görevi yaptım. Bu satırları ilk defa gördüğüm zaman niçin saklayayım, tüylerim diken, diken olup ürperdi ve çok üzüldüm. Derhal internete varıp Diyanet İşleri Başkanlığına e-mail gönderdim. Ben bu görüşün yanlış olduğunu ve değiştirilmesi gerektiğini, saf düzeninin dini olduğunu ve dinin bir emri olduğunu, bu hususta hadisler bulunduğumu söyledim.[4] Ben sanki onlara soru sormuşum gibi, cevap verecekleri yerde bana siz sorunuzu yüksek din kuruluna sorun diyerek bana bir yönlendirme yazısı e-maili gönderdiler. Birkaç ay sonra yine yazdım ve yine aynı cevabı verdiler. Evet, bu konuda hadisler vardır. Hem Buhari, bu husustaki hadisi rivayet ederken bölümün yani o babın başlığını “Kadınların Erkeklerin Arkasında Namaz Kılması” şeklinde düzenlemiştir.[5]   

Bu girişten sonra şimdi Kuran nedir diyerek açıklamalara başlayabiliriz. Kuran’ı baştan sona okuduğumuz zaman onun her şeyden önce bir Haliktan, bir yaratıcıdan ve mahlûktan böylece yaratılmışlardan bahsettiğini görüyoruz. Dünya-ahiret, insan, hayvan, bitki ve cansızlardan bahsettiğini, eskilerden, geçmişlerden, tarihte isimleri kalmamış, nesilleri kesilmiş kavimlerden bahsettiğini, aylar, yıldızlar, güneşler ve göklerden bahsettiğini, yeryüzünden, dağlar, dereler, tepeler, denizle ve okyanuslardan ve yaratılıştan bahsettiğini görüyoruz.

Kurtuluş yolunun da Kuran-ı Kerim’de bulunduğunu ifade eden Hz. Peygamber, onun bazı özelliklerini dile getirerek Kuran’ı şöyle tanımlamaktadır: “Muhakkak ki, ileride karanlık gece parçaları gibi fitneler olacak. Ey Allah’ın Resulü, ondan kurtuluş nasıl olur? denildi. Hz. Peygamber buyurdu ki: Yüce Allah’ın kitabı Kuran-ı Kerim. Onda sizden öncekilerin haberleri,  sizden sonrakilerin haberleri ve aranızdakilerin hükmü vardır. O bir eğlence vasıtası değildir. Hak ile batılı ayıran ilahi bir kelamdır. O’nu kibirlenerek terk edenin Allah belini kırar. Kim doğru yolu ondan başkasında ararsa Allah onu sapkınlığa düşürür. O, Allah’ın en sağlam ipidir ve apaçık nurudur. O, hikmetle dolu Kuran’dır. O, en doğru yoldur. Nefsanî arzuların sapıtmamasına, görüşlerin dağılmamasına yegâne sebep odur. Âlimler ona doymaz.  Allah’tan korkarak günah işlemekten çekinenler ondan usanmazlar. Onun ilmini bilen ileri gider. Onunla amel eden sevap kazanır. Onunla hükmeden adalet eder. Ona sımsıkı sarılan doğru yolu bulmuş olur.”[6]

Kuran’ı daraltıp küçültmek isteyenler, bu günlerde Kuran, kural kitabı değil, hukuk kitabı değil, astronomi veya coğrafya kitabı değil diyorlar ve buna benzer sözler ediyorlar. Ben size hemen söyleyeyim Kuran, insanın kitabıdır, Kuran toplumun kitabıdır. Kuran olmadan insan bilinmez, toplum bilinmez. Kuran olmadan kural ve kanunlar bilinmez, Kuran olmadan kanun ve yasalar konulamaz. Çünkü Kuran, “Siz, babanız ve oğullarınızdan hangisinin fayda bakımından size daha yakın olduğunu bilemezsiniz”[7] diyor ve miras hukukunu ortaya koyuyor. Kuran, aile içi geçimsizliklerden bahsediyor, boşanmanın nasıl olacağını anlatıyor ve kadınlara haksızlık etmeyin, zarar vermeyin ve onlara baskı yapmayın diyor. Kötülük edenler kendilerine kötülük etmişlerdir, deyip nasihatler ediyor ve öğütler veriyor. En sonunda da çok dikkat etmemiz gereken bir ifade kullanıyor. “Allah bilir, siz bilmezsiniz diyor.[8] Kuran hayvanların insanlara sağladığı bir takım faydalardan bahsediyor. Bitkilerden ve meyvelerden rızıklandığımızdan ve rızık konusunda insanların farklı olduğundan bahsediyor. Rızkı bol olan zenginlerin kendi rızıklarını yanlarında çalıştırdıkları kimselere vermediklerini ki, böylece eşit hale gelsinler, zenginlik ve fakirliğin doğal olduğunu bunu inkâr etmemek gerektiğini, diğer taraftan da insan için aile kurumunun konulduğunu eşlerin, çocuk ve torunların bulunduğunu bunların hep birer nimet olduğunu anlatıyor. Kuran, Allah’tan başka ne göklerde ve ne de yerde zerre kadar bir hâkimiyeti bulunmayan ve buna gücü yetmeyenlere ibadet edilemeyeceğini, başka bir ifade ile Allah’tan başkalarına uyulmayacağı, Allah’a eşler, benzerler tutulmayacağını söyleyip, çünkü Allah bilir siz bilmesiniz, diyor.[9]

İnsanlar fotokopi değil, toplumlar ve cemiyetler fotokopi değildir. Onun için taklit etmek ve birilerinin arkasından gitmek, şu veya bu topluma benzemeye çalışmak yarar sağlamaz. O sebeple yol gösteren, insana usul ve yöntem öğreten tek delil ve tek kılavuz Kuran’a uymak gerekir. Her konuda Kuran’ın ışığına, işaretine ve çizdiği nirengi noktalarına ihtiyacımız vardır. O nedenle Kuran vergi kitabı değil, Kuran sosyoloji kitabı değil, Kuran ekonomi kitabi değil şeklinde söylenmiş olan sözler,  Kuran’ın ışığını, kılavuzluğunu ve çapını inkâr etmekten başka bir şey değildir.

 İşte bizim burada Kuran’a yeni bir bakış derken bu yakışıksız ifadelere itiraz etmek için, bu gibi sözlerin Kuran’a uymadığını belirtmek için, onun nasıl bir kitap olduğunu dile getirmek ve Kuran’ı Kuran’ca bir yere koymak için, başlığı böyle düzenlemiş bulunuyoruz. Çünkü Kuran, bir bilgi kaynağı olmakla, bazı açık hükümler getirmekle ve bilgiler vermekle, kaide ve kurallar, kanun ve yasalar koymakla beraber o bir hüküm kitabi değil, delil kitabıdır. Kuran, korunmak ve kurtulmak isteyen birey ve toplumlar için, tüm inananlar ve insanlar için bir hidayet, bir ışık ve bir nurdur.[10]   

Şair, “el-Kuran-ü kevn-üllah-il mestur ve’l-kevnü Kuran-üllah-il menşur” diyor ve bununla Kuran’ın, Allah’ın satırlara soktuğu bir kâinatı, kâinatın ise Allah’ın dağılıp yayılmış ve serpilmiş bir Kuran’ı olduğunu dile getiriyor. Şu halde Kuran, insana hitap eden bir kitap olmakla beraber aslında o, bir kâinat kitabıdır. Yoksa Yasin suresindeki “Güneş duracağı (veya soğuyacağı) yere doğru akıp gidiyor”[11] ayeti gibi yüzlerce ve binlerce ayet varlıktan, hayvan, bitki ve cansızlardan bahsetmektedir. Buna göre kâinat ile Kuran, Kuran ile kâinat sanki birbirinin simetrisi olup analoji bilgi üretimi yöntemiyle birini tanımakla diğerini, diğerini tanımakla da berikini daha iyi anlamış oluruz. Onun için fizikçilerin, biyologlar, psikologlar, sosyologlar… ve astronotların kendi alanlarındaki ayetleri daha isabetli anlayacakları ümit edilir. En iyisi ise hem Kuran ve hem de kâinat bilgilerini, yani insan, hayvan, bitki ve cansız varlıkların bilgilerini Kuran bilgileri ile birlikte harmanlamaktır. Çünkü Kuran bir delil kitabı olup insanlara yol gösterir. Kuran’ın dilini, onun bilgi üretme ve ahkâm koyma yöntemini bilen herkes ama herkes ve her toplum muhtaç olduğu kural ve kanunu, her konudaki hükmü Kuranda bulabilir.

Elmalılı, Bakara suresinden iki ayeti tefsir ederken konumuzla ilgili olarak bakın neler söylüyor, birlikte okuyalım. “Allah’ı nasıl inkâr edersiniz ki, ölü idiniz sizleri diriltti. Sonra sizleri yine öldürecek, sonra yine diriltecek, sonra da döndürülüp ona götürüleceksiniz. O ki, yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için yarattı. Sonra göğe yöneldi, onları yedi gök olarak düzenledi. O, her şeyi bilir.”[12] Muhammed Hamdi Yazır, bu iki ayeti şöyle yorumlamaktadır: “Bu iki ayette bütün dünya ve ahiret ilimleri saklıdır. Hayat, hayatın akışı, hayatın gayesi gösteriliyor. İnsana ait yaratılışın, Allah katındaki kıymeti anlatılıyor. İnsanın yer ve gökyüzü, hepsinden faydalanma hakkı kaydediliyor. Yaratılışın ve yaratıcının delilleri özetleniyor. Allah’ın yaratması, acıması, lütuf ve keremi ispat olunuyor. Özet olarak beşerin ruhu, yeryüzünden gökyüzüne, hissolunandan düşünülene yükseltiliyor ve bu gerçekler karşısında küfür ve inkâra nasıl sapılabileceği bir istifham-ı inkârî ile soruluyor ki, bu iltifat (sözü gaipten muhataba-üçüncü şahıstan ikinci şahsa çevirme)daki belâğatın, nezahetin, ulviyetin, ilmiliğin, gerçeğin, ahlakın parlaklığına ve hoşluğuna hayran olmamak mümkün değildir. Küfür ve küfranı kötülemek ve insanları ondan uzak tutmak için bu sorudaki etkinin şiddeti ne kadar büyüktür![13]   

Özetleyecek olursak bize göre Kuran, sadece Müslüman ve müminlere değil, birey ve toplum, fert ve devlet olarak herkese ve her topluma her konuda ama her konuda ışık tutan ve onların bilgilerine bilgi katan ilahi bir kitaptır. Tek cümle ile söyleyecek olursak Kuran bir delil kitabıdır, arayan herkes, onda insan iradesiyle ilgili her şeyi bulabilir, diyoruz. İtiraf etmek mecburiyetindeyiz ki, bugün biz, tüm Müslümanlar ve hatta bütün insanlık âlemi olarak Kurana her zamankinden daha çok ihtiyacımız vardır.    

İslam dinine gelince, yine bugün İslam’a bakış da eksik, çeyrek, yarı veya üççeyrektir. Daha önce de dediğimiz gibi bize göre bu konuda da kafalar karışıktır. Bir şey ya vardır ya yoktur; bir şey ya uzundur veya kısadır. Bir kimse ya hastadır veya sağlıklıdır. Kişi aynı zamanda hem hasta ve hem de sağlıklı olamaz. Bir din ya kabul edilir veya edilmez. Bir kimse aynı zamanda hem mümin ve hem de kâfir olamaz. Din konusunda yüzdeler, çeyrek veya yarılamalar fayda sağlamaz. Bir dinin inancını kabul edip amel yönü kabul etmemek olmaz. İslam’ın ahlakını kabul edip hukukunu kabul etmemek olmaz. Kuran’ın bir kısmını alıp diğer kısmını atmak olmaz. Her sitsem kendi bünyesi içersinde geçerlidir. Onun için Kuran’da “Yoksa siz Kitab’ın bir kısmına inanıp da bir kısmını inkâr mı ediyorsunuz? Bu yüzden sizden böyle yapanların cezası dünya hayatında rezil olmak, kıyamet gününde ise onlar en şiddetli azaba çarptırılırlar. Allah yaptıklarınızdan gafil değildir.”[14] Bugün İslam ülkelerinin dünyadaki perişanlığı işte bundandır. İnanç İslam, amel ise Hıristiyan, ahlaki hayat İslam, ekonomik hayat ise Protestan, sosyal ve siyasi yaşam da işte şöyle ve böyle falan ve filan gibi şeylerdir. Atın ayaklarını ve yularını al, otomobilin motorunu getir, anahtarı çevirip çalıştır. Bu sistem çalışır mı? İşte bugünkü karma sistemler hep böyledir. Müslümanlar da hayatlarını karma yapıp karıştırdılar. O sebeple kafalar da karışıktır.

Şimdi de İslam’ı tanımaya çalışalım. İslam, bir dindir. Ama bugünün din anlayışına göre İslam, sadece bir din değildir. İslam, hem bir din ve inanç, ibadet ve ahlak, hem de hukuk, ekonomik ve sosyal hayattır. Aynı zamanda hem birey ve hem de toplum açısından tüm hayat, yönetim ve siyasettir. Bizden söylemesi, bu böyle biline ve böyle kabul edile. Eğer biz bunu söyleyip böyle anlatmazsak yarın öbür dünyada eksik ve aksak anlatmaktan dolayı, insanları kandırmaktan ötürü Allah’a hesap verme zorunda kalırız. Şunu da ifade edelim ki, İslam, birey ve toplum, fert ve devlet açısından iğne ucu kadar açıklanmamış boş bir yer bırakmamıştır. Yalnız bireye düşen içtihad etmek, devlete düşen de şura ile karar vermektir.

Din, deyn kökünden gelen bir kelime olup borçlanma kurumu demek olur. Din hak ve vazifeleri, alacak ve borçları bildiren sosyal bir kurumdur. Din, bir taraftan dua ve ibadet manasına gelirken diğer taraftan da toplum açısından düzen manasına gelir. Bu anlamda İslam dini demek, İslam düzeni demektir. Onun için Kuran’ın ifadesiyle Firavun, çevresindekilere “Bırakın beni Musa’yı öldüreyim… Çünkü ben onun sizin düzeninizi değiştirmesinden veya ülkede kargaşa çıkarmasından korkuyorum”, dedi.[15] Zaten Hz. Âdem’den sonra bütün peygamberler zamanlarında bozulmuş olan düzenleri düzeltmek için gönderilmişlerdir. Aile işleri, kadın erkek ilişkileri bozulur, Hz. Lut gelir[16] ekonomik işler bozulur, Hz. Şüayb gelir.[17] Hukuk işleri ve devlet düzeni bozulur, Hz. Musa gelir.[18] Ve en son da yepyeni bir düzenin gelmesi ve insanlık tarihinin çizgisinin değişmesi gerekir, din adamlığının ve din temsilciliğinin kalkması ve artık göklerin kapısının kanıp peygamberliğin son bulup insanların içtihad ve şura ile kendi kendilerini yönetme zamanı geldiğinden son peygamber ve evrensel peygamber Hz. Muhammed gönderilir.[19]

İslam’ın din yönü kalbimize, içimize, gönlümüze ve iç dünyamıza hitap eder. Bunlar Allah, melek, cennet, cehennem ve ibadet ve dua gibi olan konulardır ki, inanmaya ve kabul etmeye dayanır. İslam’ın bir de dünya yönü, duyularımıza hitap eden, illet ve sebeplere dayanan, sebep-netice bağıntısı olan bilimsel tarafı vardır ki, bu da onun kaza, hukuk ve düzen tarafını meydana getirir.

Gazali’nin hocası Cüveyni’ler’den Gazali’lere ve Şatıbi’lere kadar ve onlardan bugüne, dinin zaruretleri meselesinde bir tasnif yapılmıştır. Dini korumak, aklı korumak, canı korumak, malı korumak ve nesli korumaktan bahsedilir.[20] Biz ise bunları bugün dini, ilmi, içtimai (idari, siyasi), iktisadi ve ailevi kurumlar diye toplumda fonksiyon icra eden 5 ana unsur olarak görmekteyiz. Onun için İslam’ın ortaya koyduğu bir aile düzeni, sosyal düzen, siyasi düzen, ekonomik düzen ve bir eğitim ve öğretim düzeni vardır. İslam’ın bu yönü de aynı onun getirdiği hukuk düzeninde olduğu gibi,  hak ve vazife sahibi, alacaklı ve borçlu olma konularında olduğu gibi, tamamen bilimseldir. Yani İslam, hukukunu bilim temeline oturttuğu gibi, toplumsal yapıyı, sosyal hayatı, idari ve siyasi hayatı da tamamen bilimsel bir zemine oturmuştur. Burada bir örnek vermek gerekirse insan bedeni ne ise ve nasıl çalışıyorsa İslam devleti veya sosyal yapısı da öyledir ve öyle çalışır, diyebiliriz. Bugün insan bedeninin biyoloji ve fizyolojisi ne ise ve bu ilimler nasıl bu yapının çalışmasını, işbölümünü, üretim, paylaşım ve tüketimini yani organizmanın faaliyetini temin edip ortaya koyuyorsa, işte İslam da toplum yapısını ve devlet düzenini bütün kurum ve kurallarıyla birlikte sebep-netice bağıntısına dayanarak bilimsel bir şekilde ortaya koymaktadır.    

Özetleyecek olursak İslam, ruh ve beden kurallarının bileşkesinden ibarettir, diyebiliriz. İslam bir taraftan kişinin ruhi ihtiyaçlarını temin ederken, inanç, itikat, ibadet ve dualarını meydana getirirken yani dini alanı oluştururken, diğer taraftan da sebeplere dayanan ve böylece neticelere ve hükümlere varan yani tamamen bilimsel olarak çalışana kaza ve hukuk alanını yani toplumsal, ekonomik, idari ve siyasi yapıyı meydana getirir ki, tamamen sebep ve netice bağıntısından ibarettir diyebiliriz.    

 

 

 

---