ITAAT
Boyun egme; mer'a genis
oldugundan davarlarin her yerinden otlamalarinin kabil olmasi; agacin meyvesi yetisip
toplanmasinin mümkün olmasi.
Uyma, dinleme, alinan emre göre
hareket etme anlaminda bir terim. Arapça'da "ta, va, a" fiilinden türemis bir
mastar. Inkiyâd ile es anlamlidir. Bunun karsiti, adem-i itaattir ki, itâatsizlik, serkeslik
ve muhalefet anlamina gelir. Önceleri karsi çiktigi kimseye, bilahare itaat edecegini
bildirmeye de "arz-i itaat" denir. Bu manada, itaat edene muti', kendisine itaat
olunana da mutâ' denir.
Gerek itaat, gerekse adem-i
itaat, insanlarin fitratinda bulunan ve biribirine zit fakat ayni derecede lüzumlu olan
özelliklerdir. Bu özellikleri sayesindedir ki insanlar, bir otoriteye baglanabiliyor,
devlet kurabiliyor ve birlikte hareket edebiliyorlar.
Toplu halde yasayan insanlarin,
iliskilerinin saglikli yürüyebilmesi, huzur ve güven içinde yasayabilmeleri, bir takim
düzenlemelerin varligina baglidir. Söz konusu düzenlemeler olmadan, ne fertlerin ne de
toplumlarin huzur ve güven içinde mutlu bir hayat sürmeleri kabil degildir. Ancak,
mevcut otoriteye itâat edilmedigi sürece, ister yazili kanunlar seklinde olsun, ister
yasayan örf ve âdetler tarzinda olsun, bu düzenlemelerin hiçbir yarari olmaz. O halde
itâat mutlaka gereklidir.
Kime itaat etmek gerekir, ya da
kimlere itaat edilmelidir, sorusuna gelince... Elbette itaata kim lâyiksa öncelikle ona
itaat etmek, kime boyun egmek gerekiyorsa ona boyun egmek ve kimin emrini yerine getirmek
gerekliyse onun emrini yerine getirmek icap eder.
Buna göre; kendisine itaat
edilmesi gereken en büyük otorite, süphesiz ki, tüm alemlerin Rabbi olan Allah'tir.
O'na itaat her itâattan önce gelir, O'nun buyrugu tüm buyruklardan üstündür.
Kendisinden baskasina itaat, ancak O'nun izniyle ve müsaade ettigi ölçüde caizdir.
Kur'an-i Kerim'de söyle
buyrulur:
"Ey iman edenler! Allah'a
itaat edin, Peygambere ve sizden olan ulû'lemre (buyruk sahiplerine) itaat ediniz. Eger
bir hususta anlasmazliga düserseniz -Allah'a ve ahiret gününe inaniyorsaniz- onu
Allah'a ve Rasule götürün. Bu, hem daha hayirli hem de neticede daha iyidir"
(en-Nisâ, 4/59).
Baska bir ayet-i celilede,
mirasla ilgili hükümler sayildiktan sonra:
"Bunlar Allah'in
sinirlaridir. Kim Allah'a ve O'nun Peygamberine itaat ederse, Allah onu, içinden irmaklar
akan cennetlere koyacaktir; orada devamli kalicidirlar. Iste büyük kurtulus budur"
(en-Nisâ, 4/13) buyurulur.
Görülüyor ki, itâatta
öncelik; her seyi yaratan ve diledigi gibi evirip çeviren, tâat ve ibadette kendisine
ortak kabul etmeyen, yegane hüküm sahibi Allah'indir. O'na itaat mecburidir. Müsaade
ettigi ölçüler içinde baskasina itaat etmek de haddi zatinda kendisine itaat etmektir.
Çünkü gaye, O'nun dediginin tahakkuk etmesidir. Kur'an-i Kerim'de:
"Kim Resule itaat ederse
Allah'a itaat etmis olur. Yüz çevirene gelince... seni onlarin basina bekri göndermedik"
(en-Nisâ, 4/80) buyurulur.
Resulullah (s.a.s) bir
hadislerinde;
"Kim bana itâat ederse süphesiz
Allah'a itaat etmis olur. Her kim imam (devlet baskani)a itaat ederse süphesiz bana itaat
etmis olur. Eler kim imama isyan ederse süphesiz bana isyan etmis olur" (Ibn Mâce,
Cihâd, 39) buyurmakla, Rabbin rizasi gözetilerek baskalarina yapilan itaatin gerçekte
Allah'a itaat manasina geldigini ifade etmistir.
Ulûl-emre itaat, Allah'in emri
olmakla beraber, bunun bazi sartlara bagli oldugunu, Kur'an'dan (en-Nisâ, 4/59) ve bazi
hadislerden ögreniyoruz. Nitekim Resulullah (s.a.s);
"Eger üzerinize Habesî
ve burnu kulagi kesik bir köle, emir tayin edilse, sizi Allah'in Kitap(ile sevk ve idare
ettigi sürece, onun emirlerini dinleyiniz ve itaat ediniz" (Ibn Mâce, Cihad, 39;
Buhârî, Ahkâm, 4) buyurur. Diger bir hadiste ise söyle denmektedir:
"Müslüman kisinin, bir günah
islemekle emrolunmasi disinda, hoslandigi veya hoslanmadigi hususlarda Müslüman amirine
itaat etmesi vaciptir. Bir günah islemekle emrolundugu zaman dinlemek ve itaat etmek
yoktur" (Ibn Mâce, Cihad, 40).
Su hadisler de ayni sekilde,
itaatin, Allah'in rizasina uygun olmasini sart kosuyor:
"Basinizdakilerden kim
size Allah'a isyan etmeyi emrederse, sakin o hususta ona itaat etmeyiniz " (Ibn Mace,
Cihad, 40);
"Allah'a isyan olan
hususta itaat yoktur. Itaat, ancak mesru olan seydedir" (Buhâri, Ahkâm, 4; Müslim,
imâre, 39-40).
Allah'a itaat nevilerinden biri
de, ana-babaya itaat etmek ve onlara iyi davranmaktir. Ayet-i celilede; "Rabbin
sadece kendisine kulluk etmenizi, ana-babaniza da iyi davranmanizi kesin bir sekilde
emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yaninda yaslanirsa, kendilerine 'öf' bile
deme, onlari azarlama; ikisine de güzel söz söyle. Onlari esirgeyerek üzerlerine kanat
ger ve de ki: Rabbim! Küçüklügümde onlar beni nasil yetistirmislerse, sen de onlari
esirge!" (el-Isrâ, 17/23-24) buyurulmustur. Resulullah (s.a.s) da; "Rabbin
hosnutlugu ana-babanin hosnutluguna baglidir. O'nun gazabi da ana-babanin gazabina
baglidir" (Tirmizî, Birr, 3) buyurmakla bu konuya dikkati çekmistir.
Buraya kadar geçen ayet ve
hadislerden, Cenâb-i Allah'a kayitsiz sartsiz itaat etmenin farz oldugu, bunun geregi
olarak; O'nun Resulune, müslüman olan ve Islâm ile hükmeden, Islâm'in emrettigi yönetim
biçimini yürüten ulûl-emre ve ana-babaya da itaatin kaçinilmaz oldugu, Rabbin
rizasina uygun olmayan hususlarda ise adem-i itaat (itaatsizlik) gerektigi açik bir
sekilde anlasilmistir.
Müslüman olan ulûl-emrin,
Allah'in rizasina aykiri emirlerine itaat edilmeyecegine göre, kâfir ve münâfiklara
asla itaat edilemez, peslerinden gidilemez. Yüce Rabbimiz, bizleri, böyle bir hataya düsmekten
siddetle sakindirarak söyle buyuruyor:
"Ey iman edenler!
Kendilerine kitap verilenlerden bir gruba uyarsaniz, imaninizdan sonra sizi çevirip
kâfirler haline getirirler" (Âlû Imrân, 3/100);
"Ey iman edenler! Eger kâfirlere
itaat ederseniz, sizi eski dininize geri çevirirler. O takdirde büsbütün
kaybedersiniz" (Alu Imrân, 3/149);
"Gerçekten seytanlar,
sizinle mücadele etmeleri için dostlarina telkin ederler. Eger onlara itaat ederseniz süphesiz,
siz de Allah'a ortak kosanlardan olursunuz" (el-En'am, 6/121).
Hak Teâlâ, kendisine itaat
etmeyenlerin, ahiretteki vaziyetlerinden söyle söz ediyor:
"Yüzleri ateste evrilip
çevrildigi gün; keske Allah'a itaat etseydik, peygambere de itaat etseydik, derler"
(el-Ahzab, 33/66).
Halid ERBOGA
|
